ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ ӘЛ-АУҚАТЫНЫҢ ӨСУІ: ТАБЫС МЕН ТҰРМЫС САПАСЫН АРТТЫРУ
Құрметті қазақстандықтар!
Тәуелсіздік жылдарында біз қыруар жұмыс атқардық.
Экономикасы қарқынды дамып келе жатқан заманауи прогрессивті мемлекет құра отырып, біз бейбітшілік пен қоғамдық келісімді қамтамасыз еттік.
Сапалы және тарихи маңызды құрылымдық, конституциялық және саяси реформалар жүргізді.
Біз Қазақстанның халықаралық беделінің артуына және оның аймақтағы геосаяси рөлінің нығаюына қол жеткіздік.
Біз өзімізді аймақтық және жаһандық мәселелерді шешуде жауапты және ізденетін халықаралық серіктес ретінде таныттық.
Қазақстан «ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесін өткізуге әлемдік қауымдастық таңдаған ТМД және Орталық Азия елдері арасында бірінші мемлекет болды.
Біз Еуразия аймағының қаржылық, іскерлік, инновациялық және мәдени орталығына айналған жаңа елорда – Астананы салдық.
Ел халқының саны 18 миллион адамнан асты, өмір сүру ұзақтығы 72,5 жасқа жетті.
Біз берік экономикалық негіз қалыптастырдық.
Соңғы 20 жылда елімізге 300 миллиард АҚШ доллары көлемінде тікелей шетелдік инвестиция тартылды.
Экономиканың өркендеуінің негізін құрайтын шағын және орта бизнес дамып келеді. Дүниежүзілік банктің бизнесті жүргізу рейтингінде Қазақстан 190 елдің арасында 36-орынға көтерілді.
Біз әрқашан сыртқы сын-қатерлерге дер кезінде жауап беріп, оларға дайын болдық.
Осы орайда елді жаңғыртуға қажетті бағдарламалық бастамаларды алға тарттым. Оларды жүзеге асыру табысты дамудың басты факторына айналды.
Біздің стратегиялық мақсатымыз – 2050 жылға қарай әлемнің дамыған 30 елінің қатарына қосылу.
2014 жылы біз еліміздің инфрақұрылымын жаңғыртуға бағытталған «Нұрлы жол» кешенді бағдарламасын іске қостық.
Үш жыл бұрын «100 нақты қадам» Ұлт жоспары жарияланды.
Содан кейін біз Елдің Үшінші жаңғыруына кірістік. Оның негізгі міндеті – Қазақстанның жаһандық бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін экономикалық өсудің жаңа моделін қалыптастыру.
Еліміздің тұрақты дамуы өмір сүру деңгейін одан әрі жақсартуға үлкен үміт береді.
Біз жаңа сынақтарға төтеп беруге дайынбыз.
Құрметті жерлестер!
Соңғы уақытта жаһандық саяси және экономикалық трансформация процестері күшейіп келеді.
Әлем тез өзгеруде.
Жаһандық қауіпсіздік жүйесінің мызғымастай көрінетін негіздері мен халықаралық сауда ережелері ыдырап жатыр.
Жаңа технологиялар, роботтандыру және автоматтандыру еңбек ресурстары мен адам капиталының сапасына қойылатын талаптарды қиындатады.
Қаржы жүйелерінің мүлде жаңа архитектурасы салынуда. Сонымен қатар, қор нарықтары тағы бір қаржылық дағдарысты тудыруы мүмкін жаңа «сабын көпіршігін» толтыруда.
Бүгінгі таңда жаһандық және жергілікті мәселелер бір-бірімен астасып жатыр. Осындай жағдайларда сын-қатерлерге жауап беру және мемлекет табысының кілті басты байлық – адамды дамыту болып табылады.
Үкімет, мемлекеттік органның, мемлекеттік компанияның әрбір басшысы жұмысқа деген көзқарасын өзгертуі қажет. Қазақстан халқының әл-ауқатының артуы басты басымдық болуы керек.
Дәл осы параметр бойынша мен жеке тиімділікті және атқаратын лауазымдарға сәйкестігін бағалаймын.
* * *
Қазақстандықтардың әл-ауқаты ең алдымен табыстың тұрақты өсуіне және өмір сүру сапасына байланысты.
I. ХАЛЫҚТЫҢ ТАБЫСЫНЫҢ ӨСУІ.
Адам еңбекқор болса, өз ісінің кәсіби маманы болса, лайықты жалақы алса немесе жеке кәсібін ашып, дамытуға мүмкіндігі болса, табыс өседі.
Бірлескен күш арқылы ғана Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамын құра аламыз.
Біріншіден, Үкіметке 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап ең төменгі жалақыны 1,5 есеге – 28-ден 42 мың теңгеге дейін арттыруды тапсырамын.
Бұл әртүрлі меншік нысанындағы кәсіпорындарда барлық салаларда жұмыс істейтін 1 миллион 300 мың адамға тікелей әсер етеді.
Бұл өсім бюджеттік ұйымдардың 275 мың қызметкерін қамтиды, олардың жалақысы орта есеппен 35%-ға өседі.
Бұл мақсаттарға 2019-2021 жылдарға арналған республикалық бюджеттен жыл сайын 96 миллиард теңге бөлу қажет.
Сонымен бірге, енді ең төменгі жалақы ең төменгі күнкөріс деңгейіне байланысты болмайды. Жаңа ең төменгі жалақы жалпы экономика бойынша жалақының өсуінің катализаторы болады.
Бұл бастаманы ірі компаниялар жалақысы төмен жұмысшылардың жалақысын көтеру тұрғысынан қолдайды деп сенемін.
Екіншіден, бизнестің өсуінің тұрақты көздерін қалыптастыру, жеке инвестицияларды ынталандыру және нарық еркіндігін қамтамасыз ету қажет.
Жаңа жұмыс орындарын ашып, қазақстандықтардың көпшілігін табыспен қамтамасыз ететін де бизнес.
БІРІНШІ. Сонау 2010 жылы біз «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын іске қостық.
Өңірлерге жасаған сапарларымның аясында оның тиімділігіне көз жеткіздім.
Бағдарламаны 2025 жылға дейін ұзарту керек.
Оны жүзеге асыру үшін жыл сайын қосымша кемінде 30 миллиард теңге қарастыру қажет.
Бұл 3 жылда кемінде 22 мың жаңа жұмыс орнын ашуға, 224 миллиард теңге салықтың түсуін және 3 триллион теңгенің өнімін өндіруді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
] ЕКІНШІ. Экономикадағы бәсекелестікті дамыту және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық пен табиғи монополиялар субъектілерінің тарифтерінде тәртіпті қалпына келтіру бойынша шешуші шаралар қабылдау қажет.
Коммуналдық шаруашылық және табиғи монополияларды реттеу саласында тарифтерді белгілеу және тұтынушылардан жиналған қаражатты жұмсау әлі де ашық емес.
Монополистердің инвестициялық міндеттемелеріне тиімді мониторинг және бақылау жүргізілмейді.
Үкімет бұл мәселені үш айдың ішінде қарастырып, бәсекелестікті қорғау функцияларын айтарлықтай күшейте отырып, монополияға қарсы агенттіктің жұмысын реформалауы қажет.
Бұл маңызды, өйткені ол бизнес шығындарының өсуіне және адамдардың нақты кірістерінің төмендеуіне әкеледі.
ҮШІНШІ. Кәсіпкерлікті орынсыз әкімшілік қысымнан және қылмыстық қудалау қаупінен қорғауды күшейту қажет.
2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап салықтық құқық бұзушылықтар үшін қылмыстық жауапкершілікті қолдану шегін айыппұлдарды көбейте отырып, 50 000 АЕК-ке дейін көтеруді тапсырамын.
Сондай-ақ Экономикалық тергеу қызметін оның функцияларын негізгі міндеті көлеңкелі экономикамен күресу болуы тиіс Қаржы мониторингі комитетіне бере отырып, қайта құру қажет.
Біз «қолма-қол ақшасыз экономикаға» көшуіміз керек. Бұл жерде тек қана репрессиялық емес, ынталандырушы құралдарға да сүйену керек, мысалы, бизнесті қолма-қол ақшасыз төлемдерді қолдануға ынталандыру.
Салық және кедендік ақпараттық жүйелерді интеграциялауды аяқтау әкімшіліктің ашықтығын арттырады.
Үкімет 3 жыл ішінде экономикадағы көлеңкелі айналымды кем дегенде 40 пайызға қысқарту үшін тиімді шаралар қабылдауы қажет.
Бизнестің нөлден жұмыс істей бастауы үшін 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап салықтың негізгі сомасын төлеген жағдайда ШОБ субъектілеріне айыппұлдар мен өсімпұлдарды есептен шығаратын салық амнистиясын бастауды тапсырамын.
ТӨРТІНШІ. Экспортқа бағытталған индустрияландыру экономикалық саясаттың орталық элементіне айналуы тиіс.
Үкімет өңдеуші сектордағы экспорттаушыларды қолдауға баса назар аударуы керек.
Біздің сауда саясатымыз инертті болуды тоқтатуы керек.
Өңірлік және әлемдік нарықта өнімімізді тиімді ілгерілету үшін оған жігерлі сипат беру қажет.
Сонымен бірге біз кәсіпорындарымызға халық тұтынатын тауарлардың кең ассортиментін игеріп, «қарапайым заттардың экономикасы» деп аталатын нәрсені дамытуға көмектесуіміз керек.
Бұл экспорттық әлеуетті жүзеге асыру үшін ғана емес, сонымен қатар ішкі нарықты отандық тауарлармен қанықтыру үшін де маңызды.
Үкіметке алдағы 3 жылда өңдеу өнеркәсібі мен шикізаттық емес экспортты қолдауға қосымша 500 миллиард теңге бөлуді тапсырамын.
Басым жобаларды қолжетімді несиелеу мәселесін шешу үшін Ұлттық банкке кемінде 600 миллиард теңге көлемінде ұзақ мерзімді теңге өтімділігін қамтамасыз етуді тапсырамын.
Үкімет Ұлттық банкпен бірлесе отырып, бұл қаражаттың мақсатты жұмсалуын қатаң бақылауға алуы қажет.
Ірі, серпінді жобаларды жүзеге асыру үшін шикізаттық емес секторда шетелдік инвесторлармен бірлесіп инвестициялау қағидаты бойынша жұмыс істейтін Тікелей инвестициялар қорын құру мәселесі қарастырылуы тиіс.
Сондай-ақ көлік, логистика және басқа да қызмет көрсету салаларын дамыту бойынша жұмысты күшейту қажет.
Бай табиғи және мәдени әлеуетімізді пайдалану үшін келу және ішкі туризмді дамытуға ерекше көңіл бөлу керек. Үкімет қысқа мерзімде салалық мемлекеттік бағдарлама қабылдауы керек.
БЕСІНШІ. Агроөнеркәсіп кешенінің әлеуетін толық іске асыруымыз қажет.
Негізгі міндет – 2022 жылға қарай еңбек өнімділігін және өңделген ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспортын 2,5 есеге арттыру .
Барлық мемлекеттік қолдау шаралары елге заманауи агротехнологияларды кең көлемде тартуға бағытталуы тиіс.
Біз икемді де ыңғайлы стандарттарды енгізіп, «сұр бастарды» – ауыл шаруашылығы саласындағы беделді шетелдік мамандарды тарту арқылы саланы басқарудың озық тәжірибесін пайдалануымыз керек.
Ауыл кәсіпкерлерін жаңа егіншілік дағдыларына жаппай оқыту жүйесін құру қажет.
Үкіметке алдағы 3 жылда осы мақсаттарға жыл сайын кемінде 100 миллиард теңге бөлуді тапсырамын.
АЛТЫНШЫ. Инновациялар мен қызмет көрсету салаларын дамытуға ерекше назар аудару қажет.
Ең алдымен, баламалы энергетика, жаңа материалдар, биомедицина, үлкен деректер, заттардың интернеті, жасанды интеллект, блокчейн және басқалар сияқты «болашақ экономикасының» салаларын дамытуды қамтамасыз ету қажет.
Еліміздің жаһандық әлемдегі орны мен рөлі болашақта соларға байланысты.
Үкіметке Назарбаев Университетімен бірлесе отырып, нақты жобаларды анықтай отырып, әр сала бойынша арнайы бағдарламалар әзірлеуді тапсырамын.
Соның бірі университет базасында жасанды интеллект технологияларын дамытатын ғылыми-зерттеу институтын құру болуы мүмкін.
ЖЕТІНШІ. Нақты экономиканы дамытудағы қаржы секторының рөлін күшейту және ұзақ мерзімді макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету қажет.
Бағаның өсуі, қаржыға қолжетімділік, банк тұрақтылығы – дәл қазір адамдарды ең қызықтыратын нәрсе.
Ұлттық банк Үкіметпен бірлесе отырып, ақырында қаржы және нақты секторларды сауықтыру, инфляцияға қарсы кешенді саясатты жүргізу мәселелерін жүйелі түрде шешуге кірісуі керек.
Қазіргі жағдайда экономиканы, әсіресе өңдеуші секторды және ШОБ-ты несиелеуді арттыру өте маңызды.
Сондай-ақ зейнетақы активтері мен әлеуметтік сақтандыру жүйесінің ресурстарын басқару тиімділігін арттыру, баламалы қаржы құралдарын – бағалы қағаздар нарығын, сақтандыруды және т.б. шын мәнінде дамыту қажет.
«Астана» халықаралық қаржы орталығы бизнесті шетелдік инвестициялармен және капиталға қолжетімділікпен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаруы тиіс. Арнайы жеке сот, қаржылық реттеуші, биржа құрдық.
Барлық мемлекеттік органдар мен ұлттық компаниялар осы платформаны белсенді түрде пайдаланып, оның қарқынды қалыптасуы мен дамуына ықпал етуі керек.
* * *
Жоғарыда аталған шараларды тиімді жүзеге асыру қазақстандықтардың жалақысын арттыру және жаңа жұмыс орындарын ашу арқылы табыстарын арттыруға мүмкіндік береді.
Бұл үдерістер әрқашан Үкіметтің назарында болуы керек.
II. ӨМІР САПАСЫН АРТТЫРУ.
Әл-ауқаттың екінші құрамдас бөлігі – өмір сүру деңгейінің жоғарылауы.
Білім берудің, денсаулық сақтаудың, баспананың сапасы мен қолжетімділігі, жайлы және қауіпсіз өмір сүру мәселелері әрбір қазақстандық отбасын толғандырады.
Осыған байланысты Үкімет әлеуметтік секторға, қауіпсіздік пен инфрақұрылымға баса назар аудара отырып, бюджет шығыстарының басым бағыттарын қайта қарауы керек.
БІРІНШІ. 5 жыл ішінде білім, ғылым және денсаулық сақтау салаларына барлық көздерден бөлінетін шығыстарды жалпы ішкі өнімнің 10 пайызына дейін арттыру қажет.
Қаржыландыру мемлекеттік қызмет көрсету сапасын айтарлықтай жақсартуды қамтамасыз ететін жоспарланған реформаларды жүзеге асыруға бағытталуы тиіс.
ЕКІНШІ. Мектепке дейінгі білім беру сапасын түбегейлі жақсарту қажет.
Ойлау негіздері, ақыл-ой және шығармашылық қабілеттер, жаңа дағдылар ерте балалық шақта қалыптасады.
Білім берудегі басты назар 4K моделіне ауысуда: шығармашылықты, сыни ойлауды, коммуникативті дағдыларды және топта жұмыс істеу қабілетін дамыту.
Бұл салада балабақшалардың педагогтары мен басқа да қызметкерлеріне біліктілік талаптарын, оқыту әдістемесін, еңбекақы төлеу жүйесін қайта қарау қажет.
Білім және ғылым министрлігі әкімдіктермен бірлесіп биыл тиісті жол картасын әзірлеуі қажет.
ҮШІНШІ. Орта білім беру саласында негізгі тәсілдер айқындалды – қазіргі кезеңде оларды жүзеге асыруға жұмылдыру қажет.
Назарбаев Зияткерлік мектептерінің жүйесі мен оқыту әдістемесі мемлекеттік мектептер үшін бірыңғай стандартқа айналуы тиіс. Бұл мектептегі білім беру реформасының соңғы кезеңі болады.
Білімді бағалау жүйесі халықаралық стандарттарға негізделуі керек .
Қазірдің өзінде орта мектепте кәсіби диагностика мен балаларды сұранысқа ие мамандықтарға бағдарлау маңызды. Бұл жеке оқу жолын құруға және оқушы мен мұғалімге оқу жүктемесін азайтуға мүмкіндік береді.
Балалар қауіпсіздігінің маңыздылығын ескере отырып, барлық мектептер мен балабақшаларды бейнебақылау жүйесімен қамтамасыз етуді, мектеп психологтарының жұмысын күшейтуді және басқа да дәйекті шараларды жүзеге асыруды тапсырамын.
Білім берудің қолжетімділігін арттыру мақсатында Үкіметке 2019-2021 жылдарға арналған республикалық бюджетте оқушылар орнының тапшылығы мен үш ауысымда оқитын және апатты жағдайдағы мектептер мәселесін барынша сезінетін өңірлер үшін қосымша 50 миллиард теңге қарастыруды тапсырамын.
ТӨРТІНШІ. Келесі жылы «Педагог мәртебесі туралы» Заң әзірлеп, қабылдау қажет деп санаймын.
Ол мектепке дейінгі ұйымдардың педагогтары мен қызметкерлерін барлық ынталандыруды қамтамасыз етуі, жүктемені азайтуы, күтпеген тексерулер мен әдеттен тыс функциялардан қорғауы керек.
БЕСІНШІ. Жоғары оқу орындарында білім беру ұйымдарындағы мамандарды даярлау сапасына қойылатын талаптар күшейтіледі.
Гранттарды көбейттік, енді жауапкершілікті арттыру керек.
ЖОО табыстылығын бағалаудың негізгі критерийі – түлектерді оқуды аяқтағаннан кейін жұмысқа орналастыру, олардың жоғары ақы төленетін жұмысқа орналасуы.
Университеттерді ірілендіру саясатын жүргізу қажет.
Нарықта жоғары сапалы білім беретіндер ғана қалуы керек. Назарбаев Университетінің тәжірибесі бойынша шетелдік үздік топ-менеджерлерді жұмысқа тарта отырып, әлемнің жетекші университеттерімен әріптестікті дамыту маңызды.
Мен Назарбаев Университетінен үлгі ала отырып, қолданыстағы білім беру инфрақұрылымының негізінде жаңа аймақтық университет құру қажет деп санаймын.
АЛТЫНШЫ. Медициналық қызметтердің сапасы халықтың әлеуметтік әл-ауқатының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
Бірінші кезекте, әсіресе ауылдық жерлерде алғашқы медициналық-санитарлық көмектің қолжетімділігін арттыру қажет.
МСАК қызметкерлерін ынталандыру үшін 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап ауруларды басқарудың жаңа тәсілдерін енгізген аудандық медицина қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңімен 20%-ға арттыруды тапсырамын.
Бұл үшін келесі жылы 5 млрд.
2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап барлық емханалар мен ауруханалар қағазсыз, цифрлық медициналық құжаттамаға көшуі керек.
Бұл 2020 жылға қарай бүкіл халық үшін электронды денсаулық паспорттарын қалыптастыруға, кезектерді, бюрократияны жоюға, қызмет көрсету сапасын арттыруға мүмкіндік береді.
Қазірдің өзінде құрылған кардиологиялық және нейрохирургиялық кластерлердің тәжірибесін пайдалана отырып, 2019 жылы Астанада Ұлттық ғылыми онкологиялық орталықтың құрылысын бастау қажет.
Осылайша біз көптеген адамдардың өмірін сақтап қаламыз.
ЖЕТІНШІ. Өңірлік деңгейде бұқаралық спорт пен дене шынықтырумен айналысудың резервтерін тауып, қолжетімділігін арттыру қажет.
Үкімет пен әкімдерге кемінде 100 дене шынықтыру-сауықтыру кешенін салуды тапсырамын.
Сондай-ақ, дене шынықтырумен айналысатын аулаларды, саябақтарды, алаңдарды жабдықтау үшін, әсіресе, мектептердегі қолданыстағы спорт нысандарын тиімді пайдалану қажет.
СЕГІЗІНШІ. Ұлт денсаулығы – мемлекеттің басты басымдығы. Бұл қазақстандықтар сапалы өнімді тұтынуы керек деген сөз.
Бүгінгі таңда халықты денсаулығы мен өміріне қауіп төндіретін сапасыз тауарлар мен қызметтерден қорғаудың біртұтас саясаты жоқ.
Үкіметке шаралар қабылдауды және осы қызметті оңтайландыруды тапсырамын.
Келесі жылдан бастап Тауарлар мен қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігін бақылау комитеті өз жұмысын бастауы керек.
Оның қызметі негізінен азық-түлік өнімдерін, дәрі-дәрмектерді, ауыз суды, балалар өнімдерін, медициналық қызметтерді сараптауды қамтитын болады.
Ол үшін заманауи зертханалық базамен қамтамасыз етіп, білікті мамандар штатын қалыптастыру қажет.
Бұл ретте тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі қоғамдық ұйымдарды институционалды түрде нығайтып, белсенді пайдалану қажет.
Біз әрқашан бизнеске көмектесеміз, бірақ адам, оның құқықтары мен денсаулығы маңыздырақ.
Мемлекет әкімшілік кедергілерді азайту аясында көптеген тексерулерден, рұқсат берулерден және т.б.
Сондықтан ұсынылатын тауарлар мен қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігіне бизнес қауымдастығы да жауапты.
Жалпы, бизнес тек пайданы ғана ойламай, мемлекетпен бірге азаматтарымыздың қауіпсіздігі мен жайлылығын қамтамасыз етуі керек.
* * *
Халыққа сапалы әлеуметтік қызмет көрсету еліміздің кез келген елді мекенінде тұрғын үй жағдайын жақсарту, жайлы және қауіпсіз өмір сүру үшін кең мүмкіндіктер жасаумен үйлесімді ұштасуы керек.
III. ЖАҒДАЙЛЫ ТҰРМЫС ОРТАСЫН ЖАСАУ.
Ыңғайлылық, ең алдымен, тұрғын үйдің, әдемі және қауіпсіз ауланың, тұруға және жұмыс істеуге ыңғайлы жерде және жоғары сапалы инфрақұрылымда.
БІРІНШІ. Сапалы және қолжетімді баспана.
Бүгінде біз тұрғын үй құрылысына қуатты серпін берген «Нұрлы жер» бағдарламасын сәтті жүзеге асырып жатырмыз.
Тұрғын үй ипотекасының қолжетімділігін арттыратын «7 – 20 – 25» жаңа ауқымды бағдарламасы іске қосылды.
Әкімдерге жергілікті бюджеттен жеңілдетілген ипотека бойынша бастапқы жарналарды ішінара субсидиялау мәселесін пысықтауды тапсырамын.
Мұндай тұрғын үй сертификаттарын беру білікті педагогтар, дәрігерлер, полиция қызметкерлері және өңірге қажет басқа да мамандар үшін ипотеканың қолжетімділігін арттырады.
Сондай-ақ халықтың әлеуметтік осал топтары үшін ірі қалаларда жалға берілетін тұрғын үй құрылысын арттыру қажет.
Бұл шаралар 250 мыңнан астам отбасының тұрмыс жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.
Ал жаппай абаттандыру аймақтарының инженерлік инфрақұрылымын салуды ескере отырып, мемлекет 5 жылда 650 мың отбасына, яғни 2 миллионнан астам азаматымызға көмек көрсетеді.
ЕКІНШІ. Елдің аумақтық дамуының жаңа тәсілдерін енгізуді қамтамасыз ету қажет.
Бүгінгі таңда жетекші елдердің экономикасы негізінен жаһандық қалалар немесе мегаполистер арқылы ұсынылған.
Әлемдік ЖІӨ-нің 70%-дан астамы қалаларда өндіріледі.
Біз тарихи түрде өз өмірімізді қалыптастырдық, моноқалалар мен шағын облыс орталықтары бар аграрлық экономика басым болды.
Сондықтан 18 миллион халқы бар ел үшін 3 миллионнан асатын қалалардың, оның ішінде 2-і тәуелсіз Қазақстан тұсында осындай атанғанының өзі үлкен жетістік.
Астана мен Алматы қазірдің өзінде елдің жалпы ішкі өнімінің 30 пайыздан астамын қамтамасыз етіп отыр.
Алайда, қалалардың инфрақұрылымы кәсіпорындар мен халықтың тез өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыра бермейді.
Соңғы жылдары «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында бізде республикалық маңызы бар инфрақұрылым қалыптасты.
2015 жылдан бері 2400 шақырым жол салынып, қайта жаңғыртылды. Бұл жұмыс жалғасуда, 2020 жылға қарай тағы 4600 шақырым жол қолданысқа енгізіледі.
Енді бізге өңірлік және қалалық инфрақұрылымды жүйелі түрде дамыту керек.
Бұл үшін биыл қаржыландыру ұлғайтылды: жергілікті маңызы бар жолдарға 150 миллиард теңгеге дейін, ауылды сумен қамтуға 100 миллиард теңгеге дейін.
Әкімдер осы қаражат есебінен өңірлердегі өзекті мәселелерді шешуге жұмылуы қажет.
Үкімет сонымен қатар бұл міндетті жүйелі түрде қолға алып, қосымша инфрақұрылымдық мәселелердің тізбесін қалыптастырып, жобаларды бағалап, оларды қаржыландыру көздерін табуы керек .
Жаңа мектептердің, балабақшалардың, ауруханалардың құрылысы елді мекендерді дамыту жоспарларымен үйлестірілуі, сондай-ақ осы салаға жеке инвесторларды тарту үшін жағдай жасалуы тиіс.
Бұл ретте «инфрақұрылымнан адамға» моделінен «адамдардан инфрақұрылымға» моделіне кезең-кезеңімен көшу қажет.
Бұл елді мекендердің шоғырлануын ынталандырады, бөлінген қаражатты пайдалану тиімділігін арттырады.
Әрбір аймақ пен ірі қала бар бәсекелестік артықшылықтарды ескере отырып, тұрақты экономикалық өсу мен жұмыспен қамтудың өзіндік үлгісі негізінде дамуы керек.
Осыған байланысты іргелі ауылдардан республикалық маңызы бар қалаларға дейінгі әртүрлі елді мекендер үшін өңірлік стандарттар жүйесін әзірлеу қажет.
Стандарт әлеуметтік төлемдер мен мемлекеттік қызметтердің тізбесі мен қолжетімділігінің, көлікпен, мәдениет және спортпен, кәсіпкерлікпен, өндірістік, цифрлық инфрақұрылыммен және т.б. қамтамасыз етудің нақты көрсеткіштерін қамтуы тиіс.
Экологиялық жағдайды, оның ішінде зиянды шығарындыларды, топырақтың, жердің, атмосфералық ауаның жай-күйін, қалдықтарды орналастыруды жақсарту, сондай-ақ оларға онлайн режимінде тегін қолжетімді экологиялық мониторинг жүйесін дамыту жөніндегі жұмысты жандандыру қажет.
Мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін «кедергісіз орта» құруға ерекше назар аудару қажет.
2019 жылдың 1 қыркүйегіне дейін елдің басқарылатын урбанизациясының жаңа картасы болатын 2030 жылға дейінгі елдің аумақтық-кеңістіктік дамуының Болжамдық схемасын әзірлеуді тапсырамын.
Практикалық шараларды жүзеге асыру үшін нақты іс-шараларды, жобаларды және қаржыландыру көлемін көрсете отырып, Өңірлерді дамытудың 2025 жылға дейінгі прагматикалық бағдарламасын дайындауды тапсырамын.
Аймақтарды дамытудың атап өтілген аспектілері «Нұрлы жол» және «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламаларында ескерілуі тиіс, олардың іске асырылу мерзімі де 2025 жылға дейін ұзартылуы тиіс.
Бірінші бағдарлама көлік инфрақұрылымын дамытуға бағытталуы тиіс. Екіншісі – коммуналдық және тұрғын үй құрылысында.
Бұл бағдарламаларға «екінші жел» беру керек.
Құқық қорғау органдарының жұмысына терең де сапалы өзгерістер қажет.
Қауіпсіздік өмір сапасының ажырамас бөлігі болып табылады.
Ішкі істер органдарының қызметкерлері қылмыспен күрестің «алғы шебінде» болып, азаматтарды одан қорғайды, көбінесе өз өмірлерін қатерге тігеді.
Бұл ретте қоғам құқық қорғау органдарының, бірінші кезекте полицияның жұмысының түбегейлі жақсаруын күтуде.
Үкіметке Президент Әкімшілігімен бірлесіп, Ішкі істер органдарын жаңғыртудың Жол картасын қабылдауды тапсырамын.
Реформалардың басталуы 2019 жылдың 1 қаңтарында берілуі керек.
Біріншіден , Ішкі істер министрлігінің штаттық санын оңтайландыру, полицияны әдеттен тыс функциялардан арылту қажет.
Босатылған қаражат полицейлердің жалақысын көтеруге, олардың баспана және басқа да әлеуметтік мәселелерін шешуге жұмсалуы керек.
Екіншіден, полицияның жаңа стандартын бекітіп, мансаптық өсу жүйесін өзгерту, сондай-ақ полиция академиялары арқылы кадрларды даярлау және іріктеу қажет.
Барлық қызметкерлер қайта аттестациядан өтуі керек. Олардың ішіндегі ең жақсылары ғана қызметін жалғастырады.
Үшіншіден , халықпен жұмыстың жаңа заманауи форматтарын енгізу, полиция қызметін бағалау критерийлерін түбегейлі өзгерту қажет.
Полиция жұмысын қызметтік үлгіге көшіру қажет.
Полицейдің жазаламайтыны, қиын жағдайда көмектесетіні азаматтардың санасында нығая түсуі керек.
Қалалық және аудандық ішкі істер органдарында халыққа қызмет көрсету орталықтары қағидаты бойынша азаматтарды қабылдау үшін қолайлы жағдай жасау қажет.
Қазақстанның барлық қалалары қоғамдық қауіпсіздікті бақылау жүйесімен қамтамасыз етілуі тиіс.
Полиция жұмысын бағалаудың негізгі параметрлері қоғам тарапынан сенім деңгейі және тұрғындардың қауіпсіздік сезімі болуы тиіс.
ТӨРТІНШІ. Сот жүйесін одан әрі жаңғырту.
Соңғы жылдары атқарылған істер аз емес, бірақ негізгі міндет – соттарға деген жоғары сенім деңгейін қамтамасыз ету әлі шешілген жоқ.
Сонымен қатар, заң үстемдігі реформаларымыздың табысты болуының негізгі факторы болып табылады.
Біріншіден , соттар жұмысының заманауи форматтары мен озық электрондық қызметтерді енгізуді жалғастыру қажет.
Жыл сайын 4 миллион азаматымыз сот процесіне тартылады.
Қаншама күш пен ақша босқа кетті!
Уақыт пен ресурстардың орынсыз ысырап болуына әкелетін қажетсіз сот процестерін азайту керек. Бұрын жеке қатысуды қажет ететін нәрсені енді қашықтан жасауға болады.
Екіншіден, сот жүйесі кадрларының сапалы дамуы мен жаңаруын қамтамасыз ету, үздік заңгерлер судья болуға ұмтылуы үшін ынталандырулар жасау қажет.
Үшіншіден , нақты және болжамды сот тәжірибесі, әсіресе бизнес пен мемлекеттік органдар арасындағы сот ісін жүргізуде, сондай-ақ судьяларға жөнсіз ықпал ету мүмкіндіктерін болдырмау қажет.
Жоғарғы Сотқа Үкіметпен бірлесіп жыл соңына дейін тиісті шаралар кешенін әзірлеуді тапсырамын.
* * *
Кез келген реформаны жүзеге асыруда өзінің барлық іс-әрекетін халықтың әл-ауқатын арттыру призмасы арқылы қарастыруға тиіс ықшам әрі тиімді мемлекеттік аппарат ең маңызды рөл атқарады.
IV. МЕМЛЕКЕТТІК ӨТІНІШ АЗАМАТТАРДЫҢ ҚҰЖАТТЫҒЫНА БАҒДАРЛАНҒАН.
Жаңа уақытта мемлекеттік аппарат қалай өзгеруі керек?
БІРІНШІ. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін түбегейлі арттыру.
«Сапа» мемлекеттік қызметшінің жаңа өмір салтына айналып, өзін-өзі жетілдіру оның басты ұстанымы болуы керек.
Жаңа формацияның мемлекеттік қызметшілері мемлекет пен қоғам арасындағы қашықтықты қысқартуы керек. Бұл халыққа мемлекеттік саясаттың нақты шаралары мен нәтижелерін ұдайы кері байланыс, қызу талқылау және түсіндіруді қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік басқару академиясы Назарбаев Университетімен бірлесіп «Жаңа формация басшысы» бағдарламасын және басшы лауазымдарға тағайындау үшін арнайы қайта даярлау курстарын әзірлеуі қажет.
Шетелдік үздік компанияларда жұмыс тәжірибесі бар немесе әлемнің жетекші университеттерінде білім алған жеке сектордан кәсіби мамандарды тарту маңызды.
Биыл 4 мемлекеттік органда еңбекақы төлеудің жаңа үлгісін енгіздік.
Барлық пилоттық жобалар жақсы нәтиже көрсетті.
Мемлекеттік қызметтің тартымдылығы артты, бұл әсіресе өңірлік деңгейде маңызды.
Тиімсіз шығындарды оңтайландыру және басқарушы персоналды қысқарту есебінен төменгі және орта буын басшыларының еңбекақысы 2-2,5 есеге өсті.
Кадрлардың кетуі 2 есеге қысқарды. Жеке сектордан жоғары білікті мамандардың, оның ішінде үздік университеттердің түлектерінің келуі үш есеге артты.
Мемлекеттік қызмет істері агенттігінде орталық аппаратқа конкурс бір орынға 28 адамға, ал өңірлік бөлімшелерде бір орынға 60 адамға дейін өсті.
Қазір Маңғыстау облысы әкімдігінде 1 бос орынға 16 адам, ал Әділет министрлігіне орта есеппен 13 адам үміткер.
Астанада МЖӘ аясында жүзеге асырылған жобаларды қаржыландырудың жаңа тәсілдерінің арқасында ғана 30 миллиард теңгеден астам қаржы үнемделді.
Еңбекақы төлеудің жаңа үлгісіне көшу үшін мен мемлекеттік органдардың басшыларына «бюджеттік-кадрлық маневр» жүргізу құқығын бердім.
Олар жинақталған қаражатты қызметкерлердің жалақысын көтеруге пайдалана алды.
Қазіргі уақытта көптеген мемлекеттік органдар жаңа үлгіге көшуді қалайды.
Ең бастысы, олар бұл жалақыны механикалық көтеру ғана емес, ең алдымен, олардың жұмысының тиімділігін арттыру көрсеткіші екенін түсінуі керек.
Еңбекақы құнының өсуі бюджет шығыстарын, оның ішінде ведомстволық бағынысты ұйымдардың шығыстарын оңтайландыру және үнемдеу есебінен өтелуін бақылауды тапсырамын.
Бұл жобаның беделін түсірмеу үшін мұнда формализм мен теңестіруге жол беруге болмайды.
ЕКІНШІ. Осы қиын-қыстау кезеңде әрбір бөлінген теңгенің максималды табыстылығына қол жеткізу қажет.
Тексеру нәтижелері көрсеткендей, бірқатар жағдайларда құрылыс құны жобалық құжаттаманы әзірлеу кезеңінде де жоғары бағаланады.
Аяқталмаған немесе бастапқыда болашағы жоқ жобалар бар.
Сеніп тапсырылған іске жауапкершілікпен қарайтын болсақ, онда жүздеген миллиард теңге бюджет қаражатын босатып, халықтың нақты қажеттіліктеріне бағыттауға болады.
Үкімет шығындарды оңтайландыру және ақшаны үнемдеу, тиімсіз және уақтылы емес шығындарды жою бойынша жүйелі шаралар қабылдауы қажет.
ҮШІНШІ. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенді күрес жалғасатын болады.
Біріншіден , көрсетілетін мемлекеттік қызметтер аясында мемлекеттік қызметшілердің халықпен тікелей байланысын қысқартуға қол жеткізу қажет.
Адамдарды толғандыратын мәселелердің бірі – жер қатынастары мен құрылыс саласындағы бюрократиялық процедуралар.
Бұл салада ашықтық, тұрғындар мен бизнестің ақпаратқа толық қолжетімділігі жоқ.
Жер қоры мен жылжымайтын мүлік объектілері туралы бірыңғай ақпараттық база құруды тапсырамын.
Бұл мәселеде істі ретке келтіріп, жерді нақты инвесторларға беру керек!
Бұл бір ғана мысал.
Халық пен бизнес өкілдері тарапынан сын тудыратын басқа барлық салаларда тиісті жұмыстарды жүргізу қажет.
Жалпы, 2019 жылы мемлекеттік қызметтердің 80 пайызы, 2020 жылы кемінде 90 пайызы электронды форматқа көшуі тиіс.
Ол үшін «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» Заңды жедел түрде жаңарту қажет.
Екіншіден , қарамағындағылар сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасаған кезде басшылардың жеке тәртіптік жауапкершілігін арттыру мәселесін пысықтау қажет.
Бұл ретте, адал қызметкер инспекторлардан қорықпауы керек.
Үшіншіден , елорданың «Сыбайлас жемқорлықтан азат өңірлер» жобалары аясында сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны іске асыру тәжірибесін тарату қажет.
ТӨРТІНШІ. Үкімет пен барлық мемлекеттік органдар жұмысындағы формализм мен бюрократизмді азайту қажет.
Соңғы кездері Үкіметте, мемлекеттік органдарда ұзаққа созылатын жиындар мен кеңестер айтарлықтай көбейіп, құжат айналымы да айтарлықтай артты.
Үкіметтің әкімдер мен олардың орынбасарларының қатысуымен күніне 7-ге дейін отырыс өткізетін күндері бар.
Олар қашан жұмыс істейді? Біз бұл жағдайды тоқтатып, бұл мәселені ретке келтіруіміз керек.
Шешім қабылдау еркіндігі министрлер мен әкімдерге берілуі керек, олар нақты міндеттемелер алып, олар үшін халық алдында есеп беруі тиіс.
Бұған еліміздің 2025 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарының әзірленген индикаторлар картасы негіз болуы тиіс.
БЕСІНШІ. Алға қойылған міндеттерді тиімді жүзеге асыру үшін реформалардың жүзеге асырылуын бақылау тетігін күшейту қажет.
Үкімет пен мемлекеттік органдар жыл соңына дейін дамудың осы мәселелерінің барлығын қамтитын нақты индикаторлар мен жол карталарын әзірлеуі, сондай-ақ реформаларды бастау үшін қажетті барлық заң жобаларын уақтылы Парламентке енгізуі керек.
Өз кезегінде Парламент оларды сапалы әрі жедел қарап, қабылдауы керек.
Реформалар мен негізгі стратегиялық құжаттарды іске асыруды бақылау және бағалау үшін Президент Әкімшілігінде қажетті өкілеттіктері бар Ұлттық жаңғырту басқармасын құруды тапсырамын.
Статистикалық көрсеткіштерге мониторинг жүргізуден басқа, ол ЭЫДҰ тәжірибедегідей халықты және бизнесті халық үшін өзекті мәселелер бойынша тұрақты сауалнама жүргізуді қамтамасыз етеді.
Кеңсе маған әр бағыттағы жағдайды үнемі баяндап отырады.
Үкіметтің әрбір мүшесі, мемлекеттік органның басшысы, мемлекеттік компанияның басшысы алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін дербес жауапты болады.
V. ТИІМДІ СЫРТҚЫ САЯСАТ.
Қазақстанның табысты жаңғыруын қамтамасыз ету үшін белсенді сыртқы саясатты одан әрі жүзеге асыру қажет.
Бұл саладағы біздің бейбітшілік сүйгіш бағытымыз және нақты белгіленген қағидаттарымыз өзін толықтай ақтайды.
Қазақстанның Ресей Федерациясымен қарым-қатынасы мемлекетаралық қатынастардың эталоны болып табылады.
Еуразиялық экономикалық одақ толыққанды интеграциялық бірлестік және әлемдік экономикалық қатынастардың белсенді қатысушысы ретінде табысты жұмыс істеуде.
Орталық Азия аймағындағы өзара іс-қимылдың жаңа парағы ашылды.
Қытай Халық Республикасымен жан-жақты стратегиялық серіктестік тұрақты дамып келеді.
«Бір белдеу, бір жол» бағдарламасы Қытаймен қарым-қатынасымызға жаңа серпін берді.
Қаңтар айындағы Вашингтонға ресми сапарым және Президент Дональд Трамппен келіссөздер барысында Қазақстан мен АҚШ арасындағы ХХІ ғасырдағы кеңейтілген стратегиялық әріптестік туралы келісімге қол жеткізілді.
Біз ең ірі сауда және инвестициялық серіктесіміз ЕО-мен серпінді ынтымақтастықты жалғастырамыз.
ТМД елдерімен, Түркиямен, Иранмен, Араб Шығысы және Азия елдерімен өзара тиімді екіжақты қарым-қатынастар дамып келеді.
Ақтауда өткен саммитте қабылданған Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы конвенция Каспий маңы елдерімен ынтымақтастықтың жаңа мүмкіндіктерін ашады.
Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі миссиясын лайықты түрде аяқтады.
Сирия бойынша Астана процесі бейбіт реттеу және бұл елдің дағдарыстан шығуы жөніндегі келіссөздер үшін іс жүзінде бірден-бір тиімді жұмыс форматына айналды.
Сонымен қатар, күрделі заманауи жағдайларда Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты прагматизм қағидаттарында ұлттық мүдделерді бейімдеу мен ілгерілетуді талап етеді.
* * *
Қай заманда да ел тағдырын тек табысқа жетуге деген жігер мен халықтың бірлігі ғана шешкен.
Бірлескен күш-жігер арқылы ғана биік белестерді бағындыра аламыз.
VI. ЕЛДЕГІ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР ПРОЦЕСТЕРІНЕ ӘР ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАТЫСУЫ.
Әрбір қазақстандық жүргізіліп жатқан реформалардың мәнін және олардың Отанымыздың гүлденуіндегі маңыздылығын айқын түсінуі керек. Оларды сәтті жүзеге асыру үшін қоғамды ортақ мақсаттар төңірегінде топтастыру қазір бұрынғыдан да маңызды.
«Рухани жаңғыру» бағдарламасы кең қолдау тауып, қоғамдағы жаңғырту үдерістеріне қуатты серпін берді.
Бұл бастама жалғасын тауып қана қоймай, жаңа мазмұнмен, бағыт-бағдармен толыға түсуі керек.
Жастар мен отбасы институтын жан-жақты қолдау мемлекеттік саясаттың басымдығына айналуы тиіс.
Жастардың барлық санаттарын қолдау шараларының толық кешенін қамтитын әлеуметтік лифттердің кең алаңын құру қажет.
Келесі жылды Жастар жылы деп жариялауды ұсынамын.
Біз ауылдың әлеуметтік ортасын жаңғыртуға кірісуіміз керек.
Бұған арнайы «Ауыл – Ел бесігі» жобасының іске қосылуы септігін тигізбек.
Бұл жоба арқылы біз аймақтарда еңбек идеологиясын насихаттауға мәжбүр боламыз.
«Сарбаз» балалар-жасөспірімдер бірлестіктерін, скауттар қозғалысына ұқсас етіп құру, мектептерде әскери-патриоттық тәрбиенің рөлін күшейту қажет.
«Өз жеріңді біл» жаңа бастамасы аясында еліміздің аймақтарында жаппай мектеп туризмі жандануы тиіс.
Бүгінде халықтың әлеуметтік әл-ауқатын айқындайтын негізгі бағыттар бойынша бұрын-соңды болмаған шаралар ұсынылды.
Бастамалардың қаржылық салмағы 1,5 триллион теңгеден асады, ал жиынтық тиімділігі одан да зор, бұл халықтың өмір сүру деңгейін арттыруда нақты серпіліс береді.
Бұл ең сенімді және тиімді инвестиция.
Құрметті қазақстандықтар!
Халықтың әл-ауқаты мен Қазақстанның әлемнің дамыған 30 елінің қатарына қосылуы – Тәуелсіз мемлекетіміздің ұзақ мерзімді мақсаты.
Біз әрқашан уақыт сындарына адекватты түрде жауап береміз.
Бұл ең алдымен біздің бірлігіміз арқылы қамтамасыз етіледі.
«Ынтымағы жарасқан ел бай» дейді халқымыз.
Қазіргі кезеңде күрделі міндеттер де бар.
Ынтымағымыз бен бірлігімізді сақтасақ, біз үшін бағынбайтын асу жоқ.
Әр жолдауымда халықтың әлеуметтік жағдайы мен өмір сүру сапасын жақсартуға ерекше мән беремін.
Бүгінде жүзеге асырылып жатқан «7 – 20 – 25», «Нұрлы жол», «Нұрлы жер» және басқа да мемлекеттік бағдарламалардың басты мақсаты – халықтың өмір сүру сапасын арттыру.
Қазақстанның әлі де бағынбаған шыңдары көп.
Халық сенімі рухымызды көтеріп, осы жолда күш-қуат береді.
